Początki – przejściowe tworzenie parafii
Pierwsze kontakty pomiędzy chrześcijanami niemieckimi i prawosławnymi miały miejsce już pod koniec średniowiecza, jednakże początkowo sporadycznie. Poselstwa z krajów prawosławnych, przeważnie z Rosji, uczestnicząc w obradach niemieckiego parlamentu (Reichstag) służyły tam również w tym czasie swoje nabożeństwa. Sporadycznie przybywali także duchowni ze wschodu, którzy ofiarowywali wsparcie dla swoich parafii i klasztorów, które znajdowały się pod osmańskim panowaniem.
Pierwsze tworzenie parafii miało miejsce dopiero w końcu XVII i na początku XVIII wieku i także przeważnie miało jeszcze przejściowy charakter. W 1718 roku w Poczdamie zbudowano kaplice dla śpiewaków rosyjskiego chóru, których car Piotr I ofiarował królowi pruskiemu. Podobnie greccy kupcy na targach w Lipsku, ciesząc się odpowiednimi królewskimi przywilejami, mogli już w XVIII wieku wznieść swoją świątynie, która jednak 100 lat później została zburzona.
Nawet jeszcze w końcu XIX i na początku XX większość prawosławnych świątyń w Niemczech miała przejściowy charakter, jednakże z tego okresu pochodzą bardzo udane architektoniczne konstrukcje, które dziś upiększają miejsca, w których powstały. Mowa tu o licznych rosyjskich kościołach w miejscach uzdrowiskowych, jak również o kaplicach cmentarnych rumuńskich oraz rosyjskich książąt, którzy zostali w Niemczech pochowani. W końcu XIX wieku były plany utworzenia reprezentatywnych kościołów w kilku większych miastach, w tym katedry w Berlinie, lecz z powodu I wojny światowej spełzły one na niczym. W trakcie wojny, głównie na początku, prawie wszyscy prawosławni wierni i duchowni, którzy należeli do „wrogich krajów” jak Rosja, czy Rumunia, zostali wydaleni z Niemiec, a kościoły często przejęte przez stronę niemiecka.
Gwałtowny rozwój– parafie emigrantów
Pomimo, że wybuch I wojny światowej krótkoterminowo sparaliżował prawosławne życie w Niemczech, jej koniec okazał się przełomowy w historii Kościoła Prawosławnego w tym kraju. Stało się to głównie za sprawą przejęcia władzy przez bolszewików w Rosji, w skutek czego w krótkim czasie przybyło do Niemiec wielu uciekinierów z byłej carskiej Rosji. Na początku lat dwudziestych żyło już w Niemczech ponad 1,2 ml rosyjskich uciekinierów. Większość z nich wyjechała wkrótce do innych krajów, jednak pozostała część zdołała założyć nowe parafie prawosławne, a w stare tchnąć na nowo życie. Rosyjskiej emigracji zawdzięcza się również utworzenie pierwszego prawosławnego biskupstwa w Niemczech, które powstało w Berlinie w 1927 roku pod nazwą „Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na Obczyźnie” (Russische Orthodoxe Kirche im Ausland). Obejmowało ono tylko niewielką część emigrantów w Niemczech, dlatego zarówno ekumeniczny, jak i moskiewski patriarchat odmówiły mu swego błogosławieństwa.
Jednakże po przejęciu władzy w 1933 roku przez nazistów zagraniczny kościół rosyjski cieszył się szczególną przychylnością nowego rządu. W 1936 roku przyznał on niemieckiej diecezji jako pierwszej prawosławnej instytucji w tym kraju status podmiotu prawa publicznego. Adolf Hitler osobiście podpisał odpowiednią ustawę w 1938 roku. Tym samym rozpoczął się proces dostosowywania kościoła prawosławnego. Dotknął on najpierw większość rosyjskich parafii w Niemczech, które podlegały patriarchatowi ekumenicznemu[1]. W późniejszym okresie, częściowo także w skutek użycia siły, także inne niemieckie parafie prawosławne musiały uznać jurysdykcję zagranicznego kościoła, np.: proboszcz greckiej parafii w Monachium (Salvator-Kirche), który się bronił przed takimi sugestiami, został uwięziony w obozie koncentracyjnym w Dachau. Jedynie rumuńskie parafie w Baden-Baden i Berlinie zostały z tego procesu dostosowawczego wykluczone, ponieważ w latach 1939-45 istniały przy ambasadzie rumuńskiej.
Niemiecka okupacja wielkich obszarów wschodniej i południowo-wschodniej Europy podczas II wojny światowej miała bezpośrednie oddziaływanie na prawosławne parafie w Niemczech. Wraz z uwięzieniem serbskich jeńców pojmani zostali również pierwsi serbscy prawosławni duchowni. 6 maja 1941 roku ksiądz Milan Janoviç odsłużył pierwszą liturgię świętą pod gołym niebem w obozie oficerskim w Osnabrück, zaś w czasie świat Wielkanocnych w 1945 roku w
obozie koncentracyjnym w Dachau odbyło się nabożeństwo uwięzionych prawosławnych Serbów, Greków i Rosjan.
Liczni tzw. „Ostarbeiterzy” z Ukrainy, Białorusi i Rosji, kolaboranci, jak i przymusowo wysiedleni z licznych okupowanych przez Niemcy krajów, także walczące po stronie niemieckiej rodzime części wojsk i w końcu uwolnieni w 1945 roku pracownicy przymusowi i więźniowie wojenni spowodowali, że liczba prawosławnych na obszarze Niemiec gwałtownie wzrosła. Znaczna część tych wysiedleńców próbowała opuścić Niemcy tak szybko jak tylko to możliwe i wyemigrować do USA, lecz pozostało ich wystarczająco dużo. Byli to prawosławni nie tylko z ZSRR, lecz także z Jugosławii, Rumunii, Bułgarii. Powstawało wiele parafii serbskich w różnych zakątkach kraju: najpierw w Monachium, później do 1969 także w Hanowerze, Düsseldorfie i Osnabrück.
Patriarchat moskiewski mógł z powodu nowych politycznych warunków utworzyć w 1945 roku biskupstwo Berlina i Europy Środkowej, które obejmowało terytorium całych Niemiec, chociaż dopiero w 1958 roku powstała pierwsza parafia moskiewskiego patriarchatu w Niemczech Zachodnich. W 1971 roku berlińska diecezja została podzielona na biskupstwa w Baden i Bayern, kolejna w Düsseldorfie dla pozostałych landów, oraz dotychczasowa w Berlinie, która była odpowiedzialna za biskupstwa byłej NRD i Berlina Zachodniego. Po zjednoczeniu Niemiec w 1991 trzy wyżej wymienione biskupstwa ponownie zostały włączone w ramy berlińskiej diecezji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.
Parafie „Gastarbeiterów”
Na początku lat 60-tych z jednej strony życie parafialne w Niemczech uległo konsolidacji, jednak z drugiej strony osłabło w wyniku postępującego procesu starzenia się wiernych oraz postępującej emigracji. Pod koniec lat 50-tych XX wieku rozpoczął się nowy rozdział migracji prawosławnych chrześcijan do Niemiec. W tym okresie zapoczątkowana została nowa fala imigracyjna przez tzw. „Gastarbeiterów”, którzy przybywali do Niemiec m.in. z Grecji i później z Jugosławii. W ciągu niewielu lat nastąpił znaczny przyrost liczby parafii greckich, w wyniku czego patriarchat ekumeniczny musiał podzielić dotychczasową diecezję dla całej Zachodniej i Wschodniej Europy z siedzibą w Londynie na wiele mniejszych. W 1963 roku powstała Prawosławna Grecka Metropolia Niemiec, która wkrótce stała się największym i najlepiej zorganizowanym biskupstwem w tym kraju. Posiadała ona 58 parafii oraz ponad 150 miejsc modłów i zrzeszała około pół miliona wiernych, przede wszystkim greckich, lecz także rumuńskich i przetrwała do dziś. W 1974 roku została ona uznana jako podmiot prawa publicznego w Północnej Nadrenii, później także w innych landach.
Także liczba parafii serbskich, które dotychczas składały się wyłącznie z emigrantów oraz wysiedleńców II wojny światowej, znacznie się zwiększyła w wyniku imigracji Gastarbeiterów z Jugosławii. 12 marca 1969 roku została utworzona diecezja dla Europy Zachodniej, która początkowo miała swą siedzibę w Londynie. Od wiosny 1972 roku rozpoczęła się wzmożona praca misyjna wśród żyjących w Niemczech Serbów. Z tego powodu przeniesiono siedzibę biskupstwa wpierw do Düsseldorfu, a w 1979 do Hilesheim koło Hanoweru.
Częściowo jako Gastarbeiterzy, częściowo również jako azylanci z Turcji i uciekinierzy z Libanu, gdzie toczyła się wojna domowa, przybyło do Niemiec około 10 tys. wiernych patriarchatu w Antiochii.
Nowe perspektywy – emigranci z Europy Wschodniej
Po upadku reżimu komunistycznego w Europie Wschodniej kościół prawosławny w Niemczech przeżył rozkwit, który nie przesadzając można określić jako przełomowy: ze względu na znaczący przyrost liczby chrześcijan prawosławnych w Niemczech, jak i postępującemu procesowi wrastania ich w ten kraj. Podczas gdy pierwsza fala prawosławnych imigrantów do Niemiec składała się przede wszystkim z osób, które chciały ten kraj opuścić tak szybko jak to możliwe, a swój pobyt wyobrażali sobie jako tymczasowy, w późniejszych latach przybywało coraz więcej ludzi, którzy szukali tu nowej ojczyzny i ją znaleźli. Wiele również ludzi, z przeróżnych względów, często zamieniało swój krótkoterminowy pobyt w długoterminowe zamieszkanie. Ci ludzie wbrew swoim pierwotnym intencjom znaleźli w Niemczech nową ojczyznę, lecz pozostało u nich silne przywiązanie do starej ojczyzny. Wyrażane ono było m.in. w postaci oczekiwań wobec parafii kościelnych. Da się to również zauważyć także dziś. Parafie te zapewniały im w znacznej części zachowanie ich narodowej i etnicznej odrębności, stanowiły ojczystą wyspę w niemieckiej rzeczywistości, w którą ludzie ci coraz mocniej wrastali.
Nowe fale imigracyjne stały się przyczyną utworzenia w ostatnich latach dwóch nowych prawosławnych biskupstw, które sprawują opiekę nad swoimi parafiami: rumuńskiego i bułgarskiego. Rumuńska metropolia została utworzona w 1993 roku i ma pod sobą parafie w Niemczech, Austrii, Luxemburgu, Danii, Szwecji oraz Norwegii. Bułgarska diecezja została utworzona w 1994 roku w Berlinie i obejmuje parafie w
Niemczech, na Węgrzech, w Austrii, Belgii, Francji, Anglii, Szwecji i Norwegii.
W 1995 roku Ukraińskie Kościół Prawosławny w Niemczech podporządkował się patriarchatowi ekumenicznemu i został przez niego uznany. Od tego czasu należy on do rodziny kanonicznych biskupstw prawosławnych w Niemczech.
Obecnie Niemcy są – wyłączając tradycyjne kraje Europy Wschodniej i na Bałkanach – krajem europejskim z największą liczbą prawosławnych chrześcijan. W ten sposób też stało się ono trzecim co do wielkości wyznaniem chrześcijańskim w Niemczech (po katolicyzmie i protestantyzmie). Prawosławie na ziemiach niemieckich miało coraz większe znaczenie i nabierało cech długotrwałego zjawiska. Z tego powodu niemieckie kościoły prawosławne starały się o wprowadzenie zajęć religii prawosławnej jako normalnego przedmiotu w szkołach państwowych. Zostało to już zrealizowane w niektórych landach. Od 1979 roku na uniwersytecie w Münster istnieje katedra teologii prawosławnej, a od 1984 roku podobna w Monachium.
Jeden Kościół Prawosławny – osiem narodowych biskupstw
W skutek rozważań nad specyficzną sytuacją kościoła prawosławnego w Niemczech, który składa się z różnych – narodowo podzielonych – biskupstw, 1 maja 1994 roku poczyniono odpowiednie przygotowania do utworzenia organu, który miałby je jednoczyć. Miał on jednocześnie uwzględniać kanoniczną jedność, jak też istniejące powiązania z odpowiednimi autokefalicznymi kościołami macierzystymi. Powstała w ten sposób Komisja Kościoła Prawosławnego w Niemczech (die Kommission der Orthodoxen Kirche in Deutschland (KOKiD)). Tworzy ona związek wszystkich kanonicznych diecezji niemieckich. KOKiD jest centralnym organem kościoła prawosławnego w Niemczech i wydaje jednomyślne opinie.
Jako cel i zadania wymienia komisja przede wszystkim współpracę duszpasterską i w pracy z młodzieżą prawosławną, współpracę przy zakładaniu miejsc kształcenia dla prawosławnych, jak też klasztorów, miejsc pielgrzymek, wypracowywanie wspólnych stanowisk wewnątrz i na zewnątrz kościoła oraz wspólne występowanie w zakresie ekumenicznym, socjalnym i kulturowym przed państwem i innymi kościołami i organizacjami duchownymi.
W statucie komisji jest zawarta obrona praw kanonicznych diecezji członkowskich, która wyraża się prawem weta biskupa każdej diecezji. Jeśli żaden biskup nie korzysta z prawa weta, wówczas postanowienia uchwalone przez komisje są wiążące dla wszystkich diecezji członkowskich. Sprawy, które są istotne nie tylko dla jednej, lecz dotyczą większej liczby diecezji, są rozpatrywane na poziomie komisji, która ma uwzględniać interesy wszystkich członków. Dlatego też głosy w komisji są rozłożone po równo, niezależnie od procentowego udziału liczby wiernych w całości kościoła prawosławnego w Niemczech. Podczas dziewięciu lat swego istnienia KOKiD okazała się bardzo efektywna i rozwinęła wiele akcji, które dotykają życie prawosławnych chrześcijan w całym kraju.
Nikolaus Thon
Tłumaczenie: jk
[1] W 1931 roku metropolita Evlogij (Georgievskij) wraz z kierowanymi przez niego rosyjskimi parafiami prawosławnymi w Zachodniej Europie, które na początku lat dwudziestych zostały przekształcone w zachodnioeuropejską diecezje moskiewskiego patriarchatu, podporządkował się patriarchatowi ekumenicznemu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz