Za datę narodzin księcia Konstantego uznaje się drugą połowę 1524r. lub początek 1525r, zaś za miejsce urodzin - Dubno. Nauki młody książę pobierał w domu; zajęty jednak kolejnymi procesami nie mógł być zbyt pilnym uczniem. Jego znajomość łaciny nie była najlepsza; biegle natomiast książę posługiwał się językiem polskim. Rzemiosła wojennego, które dawało możliwość „zdobycia pozycji” w elicie możnowładczej młody Konstanty Ostrogski uczył się u boku Fedora Sanguszki (jednego z uczestników walk z najazdami tatarskimi i mołdawskimi). Oprócz udziału w walkach na pograniczu książę Konstanty zdobywał coraz mocniejszą pozycję na scenie politycznej Litwy, choć w dużej mierze swoje sukcesy zawdzięczać musiał sukcesom swojego ojca oraz odziedziczonemu po nim majątkowi. W 1550r. książę Ostrogski został mianowany starostą włodzimierskim oraz marszałkiem ziemi wołyńskiej. Z biegiem czasu na Litwie starostowie stanowili najważniejsze ogniwo administracji państwowej. Podobnie rzecz miała się i w Koronie. Sprawowanie nowych urzędów dawało ponadto księciu Konstantemu samodzielniejszą pozycję na polu bitwy. 5 grudnia 1559r. Konstanty Wasyl Ostrogski mianowany został wojewodą kijowskim. Była to najwyższa godność na ziemiach ruskich Litwy.
Dużą rolę w domu Ostrogskich odgrywało prawosławie. Książę Konstanty wiele czasu poświęcał wypełnianiu praktyk religijnych. Wielki Post spędzał w leżącym w pobliżu Ostroga Dermaniu, w tamtejszym monasterze. Pozycja Ostrogskiego wśród prawosławnych w Rzeczypospolitej była wyjątkowa. Zawdzięczał ją nie tylko sobie, ale i roli jaką odgrywał w Cerkwi jego ojciec. Faktyczne zaangażowanie Ostrogskiego w sprawy prawosławia sprawiło, że polscy monarchowie nie wahali się nazywać Ostrogskiego opiekunem i obrońcą Cerkwi. Starania magnata na polu prawosławia doceniali także Patriarchowie. Patriarcha Konstantynopolski Jeremiasz II nazwał Ostrogskiego strażnikiem św. Cerkwi, a w okresie walk z unią brzeską Patriarcha Melecy Pigas obdarzył go - jako jedynego świeckiego - godnością Ekzarchy. Również wierni Kościoła Prawosławnego w Rzeczypospolitej uważali księcia za najważniejszą osobę w Cerkwi. Podobnie uważali również katolicy. Nieprzypadkowo jemu bowiem Piotr Skarga dedykował swe dzieło „ O jedności Kościoła Bożego...”, które miało skłonić prawosławnych w Polsce i na Litwie do zjednoczenia się z Rzymem. Opieka Ostrogskiego nad Cerkwią przejawiała się w różnorodny sposób:
1. Książę Konstanty niejednokrotnie bronił prawosławnych - tak duchownych, jak i świeckich przed samowolą urzędników; w sprawach, których nie mógł załatwić sam zwracał się do króla np. gdy bronił praw prawosławnych lwowian, w tym członków bractwa stauropigialnego. Dzięki wstawiennictwu Ostrogskiego królowie zatwierdzali przywileje cerkwiom, monasterom lub cerkiewnym bractwom. Ostrogski ponadto sam też był założycielem bractwa w Tarnopolu oraz członkiem stauropigii lwowskiej.
2. Książę opiekował się dobrami cerkiewnymi podczas wakatów na poszczególnych władyctwach.
3. Ostrogski prowadził akcje rozjemcze w czasie konfliktów wewnątrz samej Cerkwi (było to niezwykle ważne w okresie walki z unią brzeską - wówczas to głównie dzięki wojewodzie kijowskiemu doszło do zażegnania sporu między władyką lwowskim Geodeonem Bałabanem a bractwem we Lwowie).
4. Wojewoda kijowski jako urzędnik państwowy nie wahał się jednak występować przeciw dostojnikom Kościoła ruskiego (prawosławnego) wtedy, gdy przekraczali oni prawo. Ostro także reagował wtedy, gdy w jego dobrach zdarzały się przypadki prowadzenia niemoralnego trybu życia przez księży.
5. Liczne były także fundacje kościelne magnata z Ostroga. W jego dobrach miało się znajdować około 600 cerkwi oraz 20 monasterów. Kilka z tych monasterów było znanymi ośrodkami oddziaływania kultury prawosławnej. Należy przy tym zaznaczyć, że wojewoda kijowski dbał też o świątynie leżące poza obrębem jego dóbr - w szczególności dotyczy to kijowskich cerkwi i klasztorów.
6. Z racji roli odgrywanej przez Ostrogskiego w Cerkwi Prawosławnej przysługiwały mu także prerogatywy w zakresie decydowania - samemu lub za radą mnichów - o obsadzaniu godności duchownych w cerkwiach i monasterach (wynikało to z prawa „patronatu” nad założonymi przez siebie cerkwiami lub monasterami).
7. Największe jednak dokonania księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego
miały miejsce na polu szkolnictwa i drukarstwa. Stanowiły one trwały wkład w szeroko rozumianą kulturę prawosławną a swym zasięgiem oddziaływania (szczególnie drukarnia) wykraczały poza granice Rzeczypospolitej. Konstanty Ostrogski, lepiej niż inni wyznawcy prawosławia zdawał sobie sprawę z fatalnego stanu oświaty w Cerkwi Prawosławnej w Rzeczypospolitej. Odpowiedzią księcia na tę sytuację było założenie w Ostrogu szkoły, określanej mianem Akademii Ostrogskiej. Do jej powstania przyczyniły się nie tylko obserwacje, jakie książę poczynił u protestantów i katolików, ale także mobilizacja części światłych prawosławnych - wśród nich emigranta z Moskwy Andrzeja Kurbskiego. Akademia ta powstała około 1576r. Wpływ na uczelnię, hamujący szybki jej rozwój miały kłopoty księcia z osadą stanowisk wykładowców Akademii. Właśnie z tego powodu zwracał się książę za pośrednictwem nuncjusza papieskiego w Polsce do papieża Grzegorza XIII o przysłanie mu kilku uczonych z utworzonego przez tego papieża w Rzymie kolegium greckiego (1576). Papież, mimo początkowej obietnicy przysłania do Ostroga uczonych Greków ostatecznie nie dotrzymał słowa. Rzym miał bowiem trudności ze znalezieniem odpowiednich kandydatów do tej misji (nawet wśród jezuitów). W lutym 1585r. w Warszawie Konstanty Ostrogski utworzył stały fundusz, mający finansować działalność Akademii. Pełny rozruch Akademii w Ostrogu przypadł na lata 1583 - 1585. Program nauczania w Akademii zbliżony był do programu nauczania w wyższych uczelniach zachodnich. Wykładano tu następujące przedmioty: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia. Uczono zarówno języka ruskiego (starosłowiańskiego), łaciny jak i greki. W rezultacie uczelnia ta stanowiła nowy typ kolegium: słowiańsko - grecko - łaciński. Ten model kształcenia, w którym wykorzystano zdobycze edukacyjne reformacji i jezuitów znalazł późniejsze zastosowanie w Akademii Kijowskiej. Za pierwszego rektora Akademii Ostrogskiej uważa się Herasyma Smotryckiego. W drugiej połowie lat 90 - tych rektorem uczelni w Ostrogu był Cyryl Lukarys, powiązany blisko z Melecym Pigasem - Patriarchą Aleksandrii, a następnie Konstantynopola. Oprócz Smotryckiego, Lukarysa i Pigasa z Akademią w Ostrogu związani byli: Dionizy Rallu (wykształcony we Włoszech prawosławny metropolita Kizios, który utrzymując bliskie stosunki z papiestwem działał w kierunku zbliżenia wojewody kijowskiego z Rzymem a przez pewien czas był on jednym z najbliższych doradców religijnych księcia Konstantego), Jerzy Rohatyniec, Nicefor Parasios (wysłannik Patriarchy Konstantynopolitańskiego i przewodniczący antyunijnego Synodu w Brześciu w 1596r.), Gheorge Palamed; ścisłe kontakty ze środowiskiem uczonych i pisarzy ostrogskich utrzymywał także jeden z największych prawosławnych pisarzy polemicznych tego okresu - Iwan Wiszeński. Akademia w Ostrogu zaczęła podupadać w ostatnich latach życia księcia. Po jego śmierci szkoła nadal funkcjonowała, ale poziom nauczania w niej znacząco się obniżył. Dopiero po przejęciu tej części Ostroga, w której znajdowała się uczelnia przez córkę Aleksandra Ostrogskiego Annę Alojzę (żonę Jana Karola Chodkiewicza) nastąpił całkowity upadek szkoły. Już w 1624r. - celowo przekłamując zapis swojego dziadka - utworzyła ona dwie równolegle działające szkoły: łacińską i grecką. Wkrótce zaś na gruzach tej drugiej powstało kolegium jezuickie. Akademia Ostrogska wykształciła wiele znanych osób. Uczniami szkoły byli m.in.: hetman kozacki Piotr Kanaszewicz Sahajdaczy, Jow Kniahicki, Melecjusz Smotrycki.
Najtrwalszy wkład w kulturę prawosławną w Rzeczypospolitej wniosło założenie przez wojewodę kijowskiego drukarni w Ostrogu. W przedsięwzięciu tym ogromną rolę odegrał, przybyły do Rzeczypospolitej z Moskwy Iwan Fedorow. Zadaniem drukarni (i zarazem najważniejszym dziełem) miało być wydanie w całości Pisma Świętego w języku cerkiewno - słowiańskim. Po długich poszukiwaniach udało się zdobyć Ostrogskiemu cały egzemplarz Biblii (za pośrednictwem pisarza Wielkiego Księcia Litewskiego (i posła do Moskwy) Michała Haraburdy, który otrzymał ją od cara Iwana IV). Była to Biblia określana mianem tzw. gienadijewskiej. Właśnie ten egzemplarz stanowił fundament, na jakim została oparta Biblia ostrogska. Nad zgodnością przekładu z teologią prawosławną oraz jego wiernością archetypowi czuwał Herasym Smotrycki. Nad ostatecznym tekstem pracowali również Grecy: Dionizy Rallu i Eustachy Nathanach. Język dzieła odpowiadał tradycyjnemu literackiemu językowi cerkiewnemu. Dzięki temu Biblia ostrogska zyskała aprobatę wszystkich słowiańskich kościołów prawosławnych, co sprawiło, że przez ponad dwieście lat była ona obowiązującym wzorcem dla innych wydawców. Najbardziej ożywioną działalność prowadziła drukarnia w latach 90 - tych, szczególnie w czasach walki z unią. Drukowane tu były pisma polemiczne strony prawosławnej. Część z nich napisana została z inicjatywy Ostrogskiego, w tym najważniejszy utwór polemiczny tego okresu - APOKRISIS, autorstwa Marcina Broniewskiego. Ostatnia książka w tej drukarni ukazała się prawdopodobnie w 1612r. Zarówno działalności drukarni, jak i Akademii ostatecznie położyły kres rządy w Ostrogu Anny Alojzy Chodkiewicz.
Eugeniusz Tomaszuk
Opracowano na podstawie książki Tomasza Kempy pt. „Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525 - 1608). Wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej”, Toruń 1997 .
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz